Prve novčanice Narodne banke Federativne Narodne Republke Jugoslavije
Kraj Drugog svetskog rata Narodna banka Kraljevine Jugoslavije A. D. dočekala je sa dve uprave. Jedna se nalazila u emigraciji u Londonu, a druga, privremena, formirana je 29. oktobra 1944. u Beogradu. Novim vlastima u Jugoslaviji trebao je kontinuitet Narodne banke Kraljevine Jugoslavije sa posleratnom Narodnom bankom da bi mogla raspolagati sa depozitima koji su se nalazili u inostranstvu. To je rešeno tako što je ministar finansija 27. novembra 1945. ukinuo privremenu upravu u Beogradu, a Ukazom kraljevih namesnika istog dana razrešeno je guvernerstvo u Londonu. Tako je prestala da postoji Narodna banka u emigraciji, a Narodna banka Kraljevine Jugoslavije nastavila svoj rad u Beogradu, čime je stvorena pretpostavka kontinuiteta i prava raspolaganja depozitima u inostranstvu. Cela operacija završena je tako što je Izmenama Zakona o Narodnoj banci Kraljevine Jugoslavije 15. januara 1946. ona preimenovana u Narodnu baku Federativne Narodne Republike Jugoslavije.
Nakon serije novčanica koje je izdala Demokratska federativna Jugoslavija 1944. (u prometu od 20. aprila 1945.),, slijedi podsjećanje čitalaca na seriju od 1. maja 1946. i jednu zanimljivu novčanicu od 1. maja 1953. godine. Nakon reorganizacije i stvaranja neophodnog zakonskog okvira Narodna banka Federativne Narodne Republike Jugoslavije obnovila je svoju emisionu funkciju. Prva serija novčanica koju je emitovala nosi datum 1. maj 1946., a činili su je apoeni od 50, 100, 500 i 1000. dinara. U promet su pušteni sledećim redom: 1000 dinara., 10. januara 1947., zbog pojave odličnog falsifikata apoena iste vrijednosti iz 1944.; 100 dinara, 10. oktobra 1947.; 500 dinara, 10. septembra 1948. i 50 dinara 1. decembra 1949.
Prilikom izrade ove novčanice iskorišćeno je rešenje predviđeno za apoen iste vrijednosti sa datumom 1.maj 1949. koja nije puštena u promet. Na klišeima su izmenjeni datum izdanja, faksimili potpisa i tip brojeva kod numeracije. U odnosu na neizdatu, odštampana je tamnijim nijansama boja. Zbog većih dimenzija i lošeg kvaliteta papira bila je relativno kratko u opticaju. Njena zaštitna nit je ispadala prilikom duže upotrebe. Dizajn ovih novčanica je u izrazito socrealističkom maniru kojim se željela prikazati idealizovana slika društva, obnova i izgradnja zemlje, život radnika, vojnika i seljaka, zatim sklad industrijskog i poljoprivrednog razvoja, posebno na novčanici iz 1953. Ovo nikako nije specifikum Jugoslavije i ako pažljivije prelistamo kataloge slične teme nalazimo u SAD, Rusiji, Italiji i mnogim drugim državama.
Interesantno je da se u tekstualnom dijelu svih novčanica nalazi konstatacija da Narodna banka „plaća donosiocu“ iznos koji je na njoj, a isto je pisalo na novčanicama Narodne banke Kraljevine Jugoslavije pre i Srpske narodne banke za vrijeme Drugog svjetskog rata.
U tekstualnom delu, na svim novčanicama, preovladava ćirilica. Krajem 1947. u opticaju je bilo 23.492.800.000, a krajem 1953. 67.647.000.000 dinara. Inflacija je učinila da se apoen od 50 dinara koristio kao cigaret papir. Zamijenjen je 1955. kovanicom iste nominale. Ozbiljni generatori inflacije bili su prehrambeni i industrijski novčani bonovi Saveta za promet robom Vlade FNRJ i drugih, naročito trgovačkih subjekata. Kada su 1952. bonovi ukinuti za isti iznos su svim zaposljenim građanima povećane plate.
Početak kraja prometa novčanica iz ove serije bio je 1. maj 1955. kada je Narodna banka emitovala novu seriju novčanica i sukcesivno, od 1957. počela njihovu zamenu.
O novoj seriji više nekom drugom prilikom.
Autor: Miodrag Kirsanov, Centralna banka Crne Gore; Izvor: Časopis udruženja banaka Crne Gore
